Tâm thần phân liệt là một nhóm các rối loạn não nghiêm trọng, tâm thần phân liệt có thể dẫn đến một số ảo giác, ảo tưởng, suy nghĩ và hành vi bị rối loạn. Khả năng hoạt động bình thường và tự chăm sóc cho bản thân của họ có xu hướng xấu đi theo thời gian.

Nếu không điều trị, bệnh có thể gây ảnh hưởng nghiêm trọng đến tình cảm, hành vi, sức khỏe, các vấn đề pháp lý và tài chính. Điều trị suốt đời là cần thiết, và có thể giúp cho nhiều bệnh nhân sống một cuộc sống bình thường.

Đây là một rối loạn tâm thần nghiêm trọng với khoảng 10% bệnh nhân mắc bệnh tự tử. Bệnh thường xuất hiện lần đầu ở tuổi thiếu niên.

Triệu chứng

Triệu chứng dương tính (triệu chứng tích cực): thêm những biểu hiện khác thường so với lúc bình thường:

• Hoang tưởng: tin tưởng chắc chắn, vô căn cứ, phi logic, khác thường vào một điều sai lầm nào đó. Các kiểu hoang tưởng: hoang tưởng bị truy hại, hoang tưởng trung tâm, hoang tưởng vĩ đại, hoang tưởng bị điều khiển,...
• Ảo giác: những trải nghiệm cảm giác không xuất phát từ các kích thích giác quan từ môi trường. Mọi giác quan đều liên quan: thính giác, thị giác, khứu giác, xúc giác, vị giác. Ảo thanh là loại ảo giác thường gặp nhất (nhũng ảo thanh thường gặp: nghe thấy ý nghĩ của mình được ai đó đọc ra trong đầu cho mình, nghe thấy giọng nói cãi lại trong đầu, nghe thấy giọng nói nhận xét về hành vi của mình trong đầu).

Triệu chứng âm tính (triệu chứng tiêu cực): thiếu, suy giảm những biểu hiện vốn có lúc bình thường

• Suy giảm biểu đạt cảm xúc (vô cảm): gương mặt vô hồn, trống rỗng, không biểu cảm. Giọng nói vô cảm, không ngữ điệu
• Suy giảm hứng thú/ động cơ (thiếu hoặc không có năng lượng để làm những việc thường ngày hoặc thực hiện những hoạt động có tính mục đích khác): giảm khả năng lập, thực hiện kế hoạch hành động, lười về sinh cá nhân, thoái lui khỏi các quan hệ xã hội

Rối loạn: hành động, lời nói rời rạc, không liền mạch, thiếu logic, thiếu chặt chẽ

• Rối loạn ý nghĩ: thường được thể hiện rõ nhất ở sự lộn xộn, thiếu tổ chức trong lời nói: liên tục chuyển chủ đề, nói rời rạc, không logic, không ăn nhập, trả lời không liên quan đến câu hỏi
• Rối loạn vận động hoặc cử động bất thường: hành động ngớ ngẩn như trẻ con, hành động chống đối yêu cầu, hành động khác thường, kỳ dị (ăn mặc ngớ ngẩn), không còn phản ứng khi gặp những tình huống nhất định, cử chỉ bất thường (nhìn chằm chằm, nhăn nhó, co rúm,...)

Những triệu chứng khác: cử chỉ, điệu bộ, cử động, tư thế bất bình thường, cảm xúc không ăn nhập.

Chẩn đoán

RỐI LOẠN TÂM THẦN NHẸ (Brief Psychotic Disorder)

A. Có tối thiểu 1 trong 4 triệu chứng dưới đây. Phải có triệu chứng 1, 2, hoặc 3.

1. Hoang tưởng

2. Ảo giác

3. Rối loại lời nói

4. Rối loạn hành vi vận động

B. Triệu chứng xuất hiện và gây rối loạn trong vòng tối thiểu 1 ngày, nhưng không quá 1 tháng; sau đó người bệnh trở lại hoàn toàn bình thường.

C. Triệu chứng không phải là những dấu hiệu của những người trầm cảm, lưỡng cực hoặc các rối nhiễu tâm thần khác; cũng không phải do hậu quả của việc sử dụng chất gây nghiện hoặc dùng thuốc.

RỐI LOẠN TÂM THẦN HÌNH THÁI (Schizophreniform Disorder)

A. Có tối thiểu 2 trong 5 triệu chứng sau đây; triệu chứng xuất hiện nhiều trong khoảng 1 tháng ; phải có triệu chứng 1, 2 hoặc 3;

1. Hoang tưởng

2. Ảo giác

3. Rối loạn lời nói

4. Rối loạn hành vi vận động

5. Các triệu chứng âm tính

B. Các triệu chứng xuất hiện trong vòng ít nhất 1 tháng, nhưng dưới 6 tháng. Nên gọi là chẩn đoán tạm thời, nếu phải chẩn đoán sớm.

C. Rối loạn tâm thần cảm xúc, trầm cảm hay lưỡng cực được loại trừ vì

• Không cần giai đoạn trầm cảm hay hưng cảm diễn ra khi các triệu chứng xuất hiện 
• Nếu có thì những giai đoạn rối nhiễu cảm xúc không đáng kể so với toàn bộ thời kỳ phát bệnh

D. Các triệu chứng không phải là hệ quả của sử dụng chất gây nghiện hay dùng thuốc điều trị

TÂM THẦN PHÂN LIỆT (Schizophrenia)

A. Có tối thiểu 2 trong 5 triệu chứng sau đây; triệu chứng xuất hiện nhiều trong trong vòng 1 tháng ; phải có triệu chứng 1, 2 hoặc 3;

1. Hoang tưởng

2. Ảo giác

3. Rối loại lời nói

4. Rối loạn hành vi vận động

5. Các triệu chứng âm tính

B. Từ khi các triệu chứng xuất hiện các hoạt động chức năng cơ bản (công việc, quan hệ xã hội, sinh hoạt) bị ảnh hưởng rõ rệt so với trước đó

C. Các triệu chứng kéo dài ít nhất 6 tháng. Trong khoảng thời gian này, có thối thiểu 1 thời kỳ kéo dài 1 tháng đáp ứng tiêu chí A, đồng thời có thể kèm theo thời kỳ khởi bệnh và giảm bệnh với các triệu chứng chủ yếu là triệu chứng âm tính.

D. Rối loạn tâm thần cảm xúc, trầm cảm hay lưỡng cực được loại trừ vì: 

• Không cần giai đoạn trầm cảm hay hưng cảm diễn ra khi các triệu chứng xuất hiện
• Nếu có thì những giai đoạn rối nhiễu cảm xúc không đáng kể so với toàn bộ thời kỳ phát bệnh

E. Các triệu chứng không phải là hệ quả của sử dụng chất gây nghiện hay dùng thuốc điều trị

F. Nếu có tiền sử tự kỷ hoặc rối nhiễu cảm xúc, chỉ chẩn đoán thêm tâm thần phân liệt nếu hoang tưởng hoặc ảo giác xuất hiện bên cạnh các triệu chứng tâm thần phân liệt khác trong vòng ít nhất 1 tháng

RỐI NHIỄU TÂM THẦN CẢM XÚC (Schizoaffactive Disorder)

A. Giai đoạn rối nhiễu cảm xúc (trầm cảm hoặc hưng cảm) diễn ra trong thời kỳ cá nhân đáp ứng tiêu chí A của tâm thần phân liệt.

B. Trong thời kỳ phát bệnh, khi không có dấu hiệu trầm cảm hoặc hưng cảm, các triệu chứng hoang tưởng hoặc ảo giác xuất hiện trong vòng 2 tuần.

C. Các triệu chứng đáp ứng tiêu chí của thời kỳ trầm cảm xuất hiện trong phần lớn thời kỳ các triệu chứng tâm thần phân liệt gây ảnh hưởng.

D. Các triệu chứng không phải là hệ quả của sử dụng chất gây nghiện hay dùng thuốc điều trị

Điều trị

Điều trị tùy thuộc vào mức độ nghiêm trọng của các triệu chứng nhưng có thể bao gồm:

• Các thuốc chống loạn thần (Haloperidol/Haldol, Clozapine/Clozaril, Risperidone/Risperdal, Olanzapine/Zyprexa, Quetiapine/Seroquel, Ziprasidone/Geodon, Aripiprazole/Abilify, Paliperidone/Invega).
• Tư vấn tâm lý, tâm thần.
• Nhập viện để được điều trị.