Bệnh võng mạc trẻ đẻ non (tên tiếng anh là retinopathy of prematurity hay viết tắt là ROP) là một tình trạng bệnh lý của mắt thường gặp ở những trẻ đẻ non, nhẹ cân (dưới 2.000g). Nếu bệnh không được phát hiện và điều trị kịp thời thì một tỷ lệ đáng kể có nguy cơ bị mù vĩnh viễn cả hai mắt.

Trong quá trình phát triển của thai nhi, mạch máu ở võng mạc (võng mạc là màng mỏng lót mặt trong thành nhãn cầu, có vai trò giúp con người nhìn thấy được hình ảnh sự việc) xuất phát từ phần trung tâm phía sau võng mạc, rồi phát triển dần về phía trước và kết thúc vào lúc thai nhi được đủ tháng. Ở trẻ đẻ non, quá trình này chưa hoàn thành. Sau khi trẻ được sinh ra, nếu các mạch máu tiếp tục quá trình phát triển bình thường thì trẻ không mắc bệnh, nếu các mạch máu phát triển một cách bất thường thì trẻ sẽ mắc bệnh.

Phân loại

Bệnh võng mạc trẻ đẻ non được phân loại khác nhau tuỳ theo từng mức độ nặng nhẹ của bệnh, từ độ 1 đến độ 5, trong đó độ 5 là mức độ nặng nhất. Mức độ nặng nhẹ của bệnh võng mạc trẻ đẻ non được đánh giá dựa trên sự tương quan giữa vùng võng mạc có mạch máu mọc bình thường so với vùng có phát triển mạch máu bất thường.

Những giai đoạn tiến triển của bệnh võng mạc trẻ đẻ non

• Giai đoạn 1: Có một ranh giới mỏng ngăn cách giữa khu vực đã hình thành các mạch máu và khu vực mà các mạch máu chưa phát triển. Ở giai đoạn này, những mạch máu vẫn có thể tự phát triển bình thường nhưng tiến triển của bệnh cần được tiếp tục theo dõi.

• Giai đoạn 2: Ranh giới giữa hai khu vực (có và không có mạch máu) rộng ra và dày lên thành một cái gờ. Giai đoạn này bệnh vẫn có thể tự lành, nhưng cũng có thể bệnh sẽ tiến triển sang giai đoạn 3.

• Giai đoạn 3: Những tân mạch bắt đầu phát triển dọc theo cái gờ và lan vào khối chất lỏng vốn trong suốt ở phần sau của mắt gọi là pha lê thể. Những mạch máu này có thể chảy máu (xuất huyết) và hình thành nên các sẹo.

• Giai đoạn 4A: Các mạch máu bất thường và mô sẹo sẽ làm co kéo võng mạc, dẫn đến bong võng mạc khu trú. Ở giai đoạn này, vùng hoàng điểm, nơi chịu trách nhiệm cho thị lực trung tâm chưa bị ảnh hưởng.

• Giai đoạn 4B: Võng mạc vẫn chỉ tổn thương ở mức độ bong khu trú, nhưng hoàng điểm đã bị ảnh hưởng làm suy giảm cả thị lực trung tâm lẫn chu biên ở mức độ nào đó.

• Giai đoạn 5: Bong võng mạc hoàn toàn, làm giảm thị lực trầm trọng.

Để điều trị bệnh võng mạc trẻ đẻ non có 2 phương pháp với  nguyên lý chung: làm bỏng vùng võng mạc vô mạch gây ra sẹo dính phòng ngừa bong võng mạc do tiến triển của bệnh và giảm khả năng sinh tân mạch võng mạc. Sử dụng phương pháp nào là do bác sỹ chỉ định, phụ thuộc vào tình trạng bệnh.

• Phương pháp laser: sử dụng laser để tác động trực tiếp lên võng mạc, những chùm tia laser tập trung chính xác trên võng mạc tạo ra những nốt sẹo bỏng nhỏ trên võng mạc, chùm tia laser xuyên qua đồng tử đã được tra giãn mà không có một cản trở nào trên đường đi của tia sáng tới võng mạc. Phầu thuật laser có thể được thực hiện trong phòng sơ sinh hoặc trong phòng mổ và sử dụng gây tê tại chỗ hoặc mê toàn thân. Laser được sử dụng điều trị những bệnh võng mạc một cách an toàn và hiệu quả từ hơn 20 năm nay.

• Phương pháp lạnh đông: sử dụng đầu lạnh đông để tác động gián tiếp lên võng mạc qua củng mạc. Khi làm lạnh đông cần phải phẫu tích kết mạc 3600 để bộc lộ vùng củng mạc theo yêu cầu của phẫu thuật viên để có thể đạt hiệu quả mong muốn trên võng mạc. Phẫu thuật lạnh đông có thể được thực hiện trong phòng mổ hoặc tại phòng sơ sinh và gây tê tại chỗ hoặc mê toàn thân. Sau phẫu thuật, mi, kết mạc có thể bị sưng nề tạm thời.

Hiệu quả của điều trị khá tốt nếu bệnh được phát hiện sớm và trẻ bị bệnh ở mức độ nhẹ hoặc trung bình. Nếu trẻ bị nặng ngay từ đầu hoặc phát hiện bệnh quá muộn thì tất cả các phương pháp điều trị đều khó mang lại hiệu quả và có nguy cơ dẫn đến mù vĩnh viễn cả 2 mắt. Nhìn chung tỷ lệ thành công khi điều trị bằng laser cũng như lạnh đông là khoảng 50%.

Sau điều trị, những trẻ bị bệnh võng mạc trẻ đẻ non vẫn cần được theo dõi thường xuyên để phát hiện sớm những di chứng muộn của bệnh, ví dụ: tật khúc xạ, lác… và có những định hướng thị giác về sau này.